به منظور استفاده هرچه بیشتر از ظرفیتها و تواناییهای موجود در دانشگاهها و موسسات پژوهشی مورد تایید وزارت علوم، تحقیقات و فنّاوری و اعضای هیات علمی آنها و تحقق اهداف برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور (بند الف ماده ۴۸ و ماده ۵۱ قانون برنامه چهارم) شرکتهای دانش بنیان با شرایط زیر ایجاد میشوند:
شرکت دانش بنیان به شرکتی گفته میشود که از %۱ تا %۱۰۰ سهام آن متعلق به یک دانشگاه یا واحد پژوهشی و یا از ۵۱ تا ۱۰۰ درصد آن متعلق به اعضای هیات علمی دانشگاهها یا واحدهای پژوهشی باشد. در صورتی که سهام دانشگاه کمتر از %۵۰ باشد شرکت دانش بنیان خصوصی است و در غیر اینصورت شرکت دانش بنیان دولتی است.
اهداف
۱- ایجاد زمینه به کارگیری هرچه بیشتر تواناییهای دانشگاهها و واحدهای پژوهشی و اعضای هیات علمی در جامعه
۲- تجاری سازی یافته های پژوهشی
۳- ترغیب هیئت علمی دانشگاهها و واحدهای پژوهشی برای فعالیتهای بیشتر در رفع نیاز جامعه و امکان افزایش درآمد اعضاء هیئت علمی
۴- افزایش درآمدهای اختصاصی دانشگاهها و واحدهای پژوهشی
زمینه های فعالیت
۱- انجام پژوهشهای کاربردی و توسعهای
۲- ارائه خدمات تخصصی و مشاورهای (خدمات علمی، تحقیقاتی و فنی)
۳- تولید محصولات با فنّاوری نوین(توسعه فنّاوری)
۴- انجام خدمات نظارتی بر پروژههای پژوهشی، اجرائی و مشاورهای
۵- ارایه خدمات توسعه کارآفرینی
۶- ایجاد مراکز رشد و خدمات ایجاد و توسعه کسب و کار
۷- ارایه خدمات توسعه محصول جدید
۸- ارایه خدمات ایجاد و توسعه خوشه های کسب و کار
۹- تشخیص فرصت های کارآفرینی
۱۰- انجام خدمات توسعه فنّاوری
۱۱- انجام خدمات ورود کسب و کارها به بازار بین الملل و جهانی کردن آنها
۱۲- برنامه ریزی و اجرای طرحهای توسعه کارآفرینی در سطوح ملی، منطقه ای و محلی
انواع شرکتهای دانش بنیان
شرکتهای دانش بنیان به دو دسته کلی تقسیم می شوند:
۱- شرکت هایی که فقط اعضای هیات علمی مالک آن هستند و ۲- شرکت هایی که دانشگاه ها نیز مالکیت دارند.
الف- در صورتی که سهام دانشگاه کمتر از %۵۰ باشد، شرکت دانش بنیان، شرکتی خصوصی است که باید تابع قانون تجارت باشد و در اداره ثبت شرکتها ثبت شود. دانشگاهها و واحدهای پژوهشی میتوانند بر طبق قانون هیئت امناءها پس از تصویب هیئت امناء در شرکتهای خصوصی سهامدار باشند و در بند الف ماده ۴۸ قانون برنامه چهارم نیز به دولت اجازه داده شده است که زمینه ساز و حامی تشکیل شرکتهای غیردولتی توسعه فنّاوری و شرکتهای خدمات مهندسی باشد.
ب- درصورتیکه سهام دانشگاه %۵۰ یا بیشتر باشد، شرکت دانشبنیان، شرکتی دولتی است. در بند الف ماده ۱۵۴ قانون برنامه سوم توسعه که در ماده ۵۱ قانون برنامه چهارم نیز تنفیذ شده است، دانشگاهها و واحدهای پژوهشی دولتی مصوب میتوانند پس از تصویب هیئت امنا شرکت دولتی تاسیس کنند مشروط به اینکه:
- خدمات این شرکتها صرفاً در محدوده تحقیقات و خدمات علمی و فنی باشد و دانشگاه را از اهداف اصلی آموزشی و پژوهشی خود دور نکند.
- حداکثر %۴۹ سهام شرکت، میتواند به اعضای هیئت علمی، کارشناسان پژوهشی، تکنسینها و کارکنان همان دانشگاه یا مرکز تحقیقاتی تعلق بگیرد.
- · اساسنامه نمونه و یا خاص هریک از شرکتهای دانشبنیان دولتی و در هریک از دانشگاهها یا مراکز تحقیقاتی به پیشنهاد معاونت برنامهریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری به تصویب هیئت وزیران میرسد.
- سهامداران و شرکت دانشبنیان دولتی از محدودیت قانون منع مداخله وزراء و نمایندگان مجلس، دولت و کارمندان دولت در معاملات دولتی و کشوری مصوب ۲۲/۱۰/۱۳۳۷ مستثنا هستند.
- شرکت های دانشبنیان با مالکیت ۱۰۰ درصد اعضای هیات علمی دانشگاهها و موسسات پژوهشی مورد تایید وزارت علوم، تحقیقات و فنّاوری تابع قانون تجارت بوده و بر اساس قوانین مذکور و با حمایت دولت تشکیل میشوند.
- هر گونه معامله دانشگاهها و مراکز آموزش عالی دولتی با این گونه شرکتها ممنوع است و کلیه قراردادهای این شرکتها بعد از پایان قرارداد با تایید وزارت علوم، تحقیقات و فنّاوری بر روی وبگاه زیر قرار میگیرد:
www.irandoc.ac.ir
چگونگی ایجاد شرکتهای دانشبنیان
دانشگاهها و واحدهای پژوهشی پس از تصویب امکان تاسیس شرکتهای دانشبنیان در آییننامه مالی و معاملاتی خود در هیئت امناء میتوانند شروع به تشکیل شرکتهای دانشبنیان کنند. هر شرکت دانشبنیان به پیشنهاد تعدادی از اعضاء هیئت علمی و تصویب دانشگاه یا واحد پژوهشی تاسیس خواهد شد و یا توسط دانشگاه و واحد پژوهشی به اعضاء هیئت علمی پیشنهاد میشود. دانشگاهها و واحدهای پژوهشی به صورتهای زیر میتوانند در شرکتهای دانشبنیان سهامدار باشند:
۱- به جهت اعتبار دانشگاه یا واحد پژوهشی بخشی از سهام شرکت دانشبنیان به نام دانشگاه یا واحد پژوهشی میشود. (حداقل %۵)
۲- به دلیل استفاده از مورد یا موارد مشخصی از یافتههای پژوهشی دانشگاه با واحد پژوهشی در شرکت، بخشی از سهام شرکت با توافق سهامداران (دانشگاه یا واحد پژوهشی و دیگر سهامداران حقیقی یا حقوقی) به نام دانشگاه یا واحد پژوهشی میشود (در هر مورد استفاده بنا بر ارزش موضوع استفاده شده، سهام مربوطه میتواند از %۱ تا %۱۰۰ باشد.)
۳- به علت سرمایهگذاری مستقیم دانشگاه بخشی از سهام شرکت دانشبنیان به نام دانشگاه است. (درصد متناسب با میزان سرمایهگذاری است.)
۴- به جهت خدمات دیگری که دانشگاه به شرکت دانشبنیان ارائه میدهد بخشی از سهام به نام دانشگاه میشود (متناسب با میزان خدمات)
۵- اگر شرکت دانشبنیان دولتی باشد بدون نیاز به ارائه هیچ خدماتی حداقل %۵۰ سهام به نام دانشگاه یا واحد پژوهشی است.
۶- هر دانشگاه در سال نخست میتواند یک شرکت مادر تخصصی راهاندازی کند.
۷- ایجاد این شرکتها با همکاری شهرداریها یا مشارکت دانشگاههای منطقه در اولویت میباشد.
تبصره۱:شرکت دانشبنیان بصورت شرکتی و مستقل از تشکیلات دانشگاه اداره میشود و دانشگاه به میزان سهامی که در شرکت دانشبنیان دارد در مدیریت آن تاثیر گذار است و در سود و ضرر آن شریک است.
تبصره ۲: سازمانهای حقوقی (خصوصی یا دولتی) خارج از دانشگاه متناسب با میزان سرمایهگذاری خود میتوانند سهامدار شرکت دانشبنیان باشند. (شکلگیری شرکتهای دانشبنیان با مشارکت صنایع دولتی یا خصوصی و دستگاهها و سازمانهای اجرائی در موفقیت آنها تاثیر دارد.) در صورتی که بیش از %۵۰ سهام اینگونه شرکتها دولتی باشد باید به تصویب هیات وزیران برسد.
تبصره ۳:رییس و معاونین دانشگاه و واحد پژوهشی در زمان تصدی مسئولیت میتوانند سهامدار شرکتهای دانشبنیان بشوند، و لیکن هیات مدیره و مدیر عاملی اینگونه شرکتها را تا زمان تصدی مسئولیت نمیتوانند داشته باشند.
تبصره ۴:در شرکتهای دانشبنیان خصوصی اعضاء هیئت علمی دانشگاهها و واحدهای پژوهشی متناسب با میزان وقتگذاری و نوع فعالیت در شرکت (علاوه بر انجام وظایف دانش بنیان) یا متناسب با میزان مشارکت در مالکیت فکری موضوعی که در شرکت استفاده میشود و یا متناسب با میزان سرمایهگذاری واقعی(نه اسمی) که در شرکت دارند، سهامدار میشوند.
تبصره ۵:در شرکتهای دانشبنیان خصوصی، افراد حقیقی داخل یا خارج از دانشگاه یا واحد پژوهشی (غیر از اعضاء هیئت علمی) میتوانند به دلایل خاص و یا شرایطی که دانشگاه یا واحد پژوهشی تعیین میکند، صاحب بخشی از سهام بشوند.
تبصره ۶: برای ایجاد شرکتهای دانش بنیان که اعضای هیات علمی صد در صد مالکیت را دارند، نیازی به تصویب دانشگاه نیست و احراز عضویت علمی متقاضیان تاسیس شرکت کافی است.